Όταν δεν ταλαιπωρούσε ερημίτες, ούτε προσπαθούσε να παρασύρει ανυποψίαστους θνητούς σε ανίερες συμφωνίες, ο Διάβολος αποτελούσε αστείρευτη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες, που στο πρόσωπό του έβρισκαν μία «εξήγηση» για τις αμαρτίες της ανθρωπότητας ή τη συμβολική ενσάρκωση των πιο σκοτεινών πτυχών της ανθρώπινης ψυχής.Από την «Κόλαση» του Δάντη έως τον «Φάουστ» του Γκαίτε, από τον «Χορό του Διαβόλου» του Ιγκόρ Στραβίνσκι έως το «Sympathy for th Devil» των Rolling Stones και από τον Ρόμπερτ ντε Νίρο στην ταινία «Angel Heart» έως το αμφιλεγόμενο «Πάθος του Χριστού» του Μελ Γκίμπσον, ελάχιστες μυθικές ή υπαρκτές μορφές έχουν «πρωταγωνιστήσει» σε τόσα θεατρικά, λογοτεχνικά, μουσικά και κινηματογραφικά έργα. Εξίσου έντονη είναι η παρουσία του στον χώρο των εικαστικών τεχνών, όπως αποδεικνύει η πρωτότυπη θεματική έκθεση, που πραγματοποιείται στο Κέντρο Τεχνών Cantor του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, στις ΗΠΑ.
Ο διάβολος από την Κόλαση του Δάντη
Υπό τον χιουμοριστικό τίτλο «Sympathy for the Devil: Satan, Sin, and the Underworld» (Συμπάθεια για τον Διάβολο: Ο Σατανάς, η Αμαρτία και ο Κάτω Κόσμος), η έκθεση διερευνά την εξέλιξη της μορφής του Διαβόλου στις καλλιτεχνικές απεικονίσεις από το 16ο έως τον 21ο αιώνα, μέσα από σχέδια, πίνακες, χαρακτικά και γλυπτά με την υπογραφή σημαντικών δημιουργών, όπως ο Ιερώνυμος Μπος, ο Ευγένιος Ντελακρουά και ο Ογκίστ Ροντέν. Παρατηρώντας τα περισσότερα από 40 έργα, ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται πως ο τρόπος, με τον οποίο κάθε εικαστικός προσεγγίζει την έννοια του διαβολικού, είναι συνάρτηση τόσο της εποχής του, όσο και της φαντασίας του. Σταδιακά, το τερατόμορφο πλάσμα με τα κέρατα και την τριγωνική ουρά μετατρέπεται στον κομψό Μεφιστοφελή και αργότερα στο αόρατο Κακό, που ευθύνεται για τα δεινά του σύγχρονου κόσμου.
Πίνακας εμπνευσμένος από τον “Χαμένο Παράδεισο” του Τζον Μίλτον
Σύμφωνα με τον επιμελητή Ευρωπαϊκής Τέχνης του Κέντρου, Bernard Barryte, «οι καλλιτέχνες είχαν μεγάλη ελευθερία στις απεικονίσεις του Διαβόλου. Η Παλαιά Διαθήκη και τα Ευαγγέλια δεν έδιναν σαφείς περιγραφές - μόνο ότι ήταν ένας ισχυρός, ύπουλος αντίπαλος του Θεού». Πριν από τον 16ο αιώνα, οι καλλιτέχνες «δανείζονταν» στοιχεία από θεότητες των Κελτών, των Αιγυπτίων και των αρχαίων πολιτισμών της Μέσης Ανατολής, ενώ καθοριστική ήταν η επιρροή και του αρχαιοελληνικού θεού Πάνα. Στη διάρκεια της Αναγέννησης, όμως, οι δημιουργοί στράφηκαν στα γραπτά του Ομήρου, του Δάντη και του Βιργίλιου. Τον 16ο αιώνα, ο Διάβολος εξακολουθεί να απεικονίζεται ως κερασφόρο τέρας, όπως στο έργο του Βέλγου χαράκτη Cornelis Galle με τίτλο «Λούσιφερ». Αργότερα, καθώς η «επανάσταση» του Εωσφόρου ενάντια στον Θεό άρχισε να συμβολίζει την επανάσταση του ανθρώπου ενάντια σε κάθε είδους τυραννία, ο πεπτωκώς άγγελος έγινε ο σκοτεινός, ρομαντικός ήρωας, που απαθανάτισε ο Jean-Jacques Feuchere στο γλυπτό του «Μεφιστοφελής».
Ο «Λούσιφερ» του Πόλοκ, αφορμή για την έκθεση
Αφορμή για τη διοργάνωση της έκθεσης στάθηκε η ένταξη του έργου με τίτλο «Λούσιφερ» του Τζάκσον Πόλοκ στη συλλογή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Φιλοτεχνημένος το 1947 με την πρωτοποριακή τεχνική του dripping, που επινόησε ο ίδιος ο Πόλοκ, ο εμβληματικός πίνακας δωρήθηκε στο πανεπιστήμιο από τους Harry W. και Mary Margaret Anderson, μαζί με άλλα 120 έργα. Τον τελευταίο μισό αιώνα, το ζεύγος Αnderson κατάφερε να συγκεντρώσει μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές συλλογές μεταπολεμικής αμερικανικής τέχνης. Η δωρεά τους στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ πλέον στεγάζεται σε ειδικά διαμορφωμένο κτίριο, δίπλα στο Κέντρο Τεχνών Cantor, η μόνιμη συλλογή του οποίου αριθμεί πάνω από 40.000 κομμάτια.
Η κόλαση τον 20ό αι.
Όπως καθιστά εμφανές ο αφαιρετικός «Eωσφόρος» του Πόλοκ, από τον 20ό αιώνα και μετά οι γλαφυρές, ρεαλιστικές αναπαραστάσεις του διαβόλου τείνουν να εξαφανιστούν. Η κάποτε απειλητική μορφή του καταλήγει να πρωταγωνιστεί σε διαφημίσεις, κωμικές τηλεοπτικές σειρές και ανέκδοτα, ενώ η «πηγή» του κακού πλέον εντοπίζεται μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο: Η κόλαση μετασχηματίζεται σε κομμάτι του επίγειου κόσμου και οι κάτοικοί της είναι συνηθισμένοι άνθρωποι, που διαπράττουν φριχτά εγκλήματα. Για παράδειγμα, στο έργο του σύγχρονου Αμερικανού καλλιτέχνη Jerome Witkin «The Devil as Tailor» (1978-79) («Ο διάβολος ως ράφτης»), ο διάβολος απεικονίζεται να χαμογελάει μοχθηρά καθώς ράβει τα ρούχα αξιωματούχων των ναζί και θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Αντίστοιχα, στο «Heaven and Hell» (1984) του Andres Serrano, μία γυμνή γυναίκα υπόκειται σε βασανιστήρια ενώ ένας καρδινάλιος της γυρίζει αδιάφορα την πλάτη – εδώ, η παρουσία του διαβόλου είναι αισθητή, αν και αόρατη.
«Οι Σκελετοί ( Η Πομπή των Μαγισσών ) » ( 1520-1527 ) , Agostino Musi
Από τις συλλογές του πανεπιστημίου προέρχονται τα περισσότερα από τα έργα της περιοδικής έκθεσης, όπως οι «Πύλες της Κόλασης» του Ογκίστ Ροντέν, που εκτίθενται μόνιμα στον Κήπο με τα Γλυπτά. Η κυβέρνηση της Γαλλίας παρήγγειλε το μπρούντζινο γλυπτό το 1880, προκειμένου να το τοποθετήσει σε ένα καινούργιο μουσείο διακοσμητικής τέχνης, το οποίο όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Αντλώντας έμπνευση από την «Κόλαση» του Δάντη, ο Ροντέν συνέχισε να επεξεργάζεται τις «Πύλες» για πάνω από 20 χρόνια, ενσωματώνοντας μοτίβα από ποιήματα του Βίκτορ Ουγκό και του Σαρλ Πιερ Μποντλέρ. Το αυθεντικό έργο βρίσκεται στο γαλλικό Μουσείο Ορσέ, ενώ στο Στάνφορντ παρουσιάζεται το πέμπτο από τα μπρούντζινα αντίγραφα, που δημιουργήθηκαν μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη. Συνολικά, ο Κήπος των Γλυπτών περικλείει περισσότερα από 200 έργα του Ροντέν – μία από τις μεγαλύτερες συλλογές έργων του διάσημου γλύπτη παγκοσμίως.
«Εωσφόρος », Cornelis Galle I Φλάνδρα (1576-1650) έργο του 1595
Η έκθεση «Sympathy for the Devil: Satan, Sin, and the Underworld» συνεχίζεται έως την 1η Δεκεμβρίου στο Cantor Arts Center του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, στην Καλιφόρνια. Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.
Η εικόνα στην αρχή του άρθρου είναι χαρακτικό έργο του Ιταλού καλλιτέχνη Agostino Musi, πιο γνωστού ως Agostino Venezian, με τίτλο «Οι Σκελετοί» (1518). Από τη συλλογή Kirk Edward Long.
Πηγή: Καθημερινή, apollo-magazine.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου