Απόσυρση αρχαίας κεφαλής Ερμού από δημοπρασία

Μια γλυπτή κεφαλή του Ερμού, ρωμαϊκής εποχής, αντίγραφο ενός σπουδαίου έργου της κλασικής περιόδου, πέτυχε η χώρα μας να αποσυρθεί από δημοπρασία που θα γίνει σήμερα στο Λονδίνο. Πρόκειται για κεφαλή του Ερμού Προπυλαίου, ρωμαϊκό αντίγραφο έργο του σπουδαίου γλύπτη της αρχαιότητας και μαθητή του Φειδίου, Αλκαμένους.



Το κλασικό έργο ήταν στημένο στη νότια πτέρυγα των Προπυλαίων στην Ακρόπολη των Αθηνών.

Κατά τη διάρκεια ελέγχου που πραγματοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού την πρώτη ημέρα ανάρτησης (10-09-2014) του ηλεκτρονικού καταλόγου της δημοπρασίας Αρχαιοτήτων που πρόκειται να πραγματοποιηθεί στο Λονδίνο στις 2 Οκτωβρίου 2014 (Auction 21928, Antiquities), στον ιστότοπο του Οίκου Δημοπρασιών Bonhams διαπιστώθηκε ότι στα προς δημοπράτηση αντικείμενα περιλαμβάνεται και μαρμάρινη κεφαλή Ερμού.

Δεδομένου ότι η κεφαλή περιέχεται σε κατασχεθέν φωτογραφικό υλικό, από το οποίο προκύπτει η πιθανή προέλευση και παράνομη εξαγωγή της από την Ελλάδα, η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών προχώρησε την ίδια μέρα σε επικοινωνία με τον Οίκο Δημοπρασιών Bonhams ζητώντας περισσότερα στοιχεία για την προέλευση του αντικειμένου. Ο αγγλικός οίκος δημοπρασιών στον κατάλογό του ανέφερε ότι το έργο συσχετίζεται με ρωμαϊκά αντίγραφα του αρχαίου πρωτοτύπου που κυκλοφόρησαν στη Μικρά Ασία και το χρονολογούσε στον 1ο-2ο αιώνα μ.Χ.

Είναι ωστόσο γνωστό στους αρχαιολόγους ότι κατασκευάστηκαν πολλά αντίγραφα του Ερμού Προπυλαίου από αττικά αλλά και μικρασιατικά εργαστήρια. Το πρωτότυπο ήταν μια ερμαϊκή στήλη που συνέχιζε την πανάρχαια ανεικονική παράσταση του θεού. Το 1903 βρέθηκε στην Πέργαμο ένα ελληνιστικό αντίγραφο της κεφαλής του Ερμού Προπυλαίου του Αλκαμένους. Εκείνο το γλυπτό αναπαριστά τον θεό με νεοαττικό, αρχαιοπινές (αρχαιοπρεπές) και συμβατικό στυλ. Δυστυχώς, ουδείς γνωρίζει πότε εξήχθη το έργο από την Ελλάδα και από πού ακριβώς έχει αφαιρεθεί. Για να επιστραφεί, θα απαιτηθούν διαπραγματεύσεις με τον κάτοχό του.

Σε επόμενο στάδιο και, κατόπιν περαιτέρω έρευνας και τεκμηρίωσης, η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών ζήτησε την άμεση απόσυρση του αντικειμένου με την επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματος του Ελληνικού Δημοσίου.



Τελικώς, ο Οίκος Δημοπρασιών αναγκάσθηκε να αποσύρει την κεφαλή από τη δημοπρασία και για πρώτη φορά παρέπεμψε τον φερόμενο ως κάτοχο σε απευθείας επικοινωνία με το Ελληνικό Δημόσιο.

Υπενθυμίζεται ότι η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών παρακολουθεί στο μέτρο του εφικτού τις δημοπρασίες πολιτιστικών αγαθών και, στις περιπτώσεις όπου τεκμηριώνεται νομικά η παράνομη εξαγωγή από τη Χώρα κάποιου δημοπρατούμενου αντικειμένου, προβαίνει σε όλες τις νόμιμες ενέργειες.

Σημειώνεται πάντως, ότι διακοπή μιας δημοπρασίας μπορεί να γίνει μόνο εφόσον υπάρχουν αδιάσειστα νομικά επιχειρήματα που αποδεικνύουν παράνομη ενέργεια. Επομένως, η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών και το Υπουργείο Πολιτισμού αντιμετωπίζει πάντα με τη δέουσα προσοχή τέτοιου είδους θέματα προς αποφυγήν αιτήσεων αποζημιώσεως κατά του Ελληνικού Δημοσίου.

Από που προέρχεται

Από τη συλλογή Νικολά Κουτουλάκη, που τώρα έχουν οι κληρονόμοι του, προέρχεται σύμφωνα με τον οίκο δημοπρασίας η κεφαλή του Ερμού. Σύμφωνα με τη δήλωση, είχε αποκτηθεί περί το 1965. Αν αυτό αληθεύει, ίσως έχουμε πρόσθετο πρόβλημα, καθώς η Συνθήκη της UNESCO ορίζει ότι μετά το 1970 πρέπει να υπάρχει σαφής προέλευση.

Έργα αυτής της συλλογής έχουν αμφισβητηθεί αρκετές φορές στο εξωτερικό, και μουσεία της Αμερικής που τα είχαν αγοράσει αναγκάστηκαν να τα επιστρέψουν στις χώρες προέλευσής τους.

Η Ελλάδα έχει πάρει από το Γκετί ένα τμήμα επιτύμβιας ανάγλυφης στήλης, της οποίας μεγαλύτερο μέρος βρίσκεται στο Μουσείο Κανελλοπούλου. Το αρχαίο είχε πωληθεί από τον Κουτουλάκη το 1973 για είκοσι χιλιάδες δολάρια. Ο Κουτουλάκης είχε γκαλερί στο Παρίσι, στην οποία γίνονταν όλες οι διαδικασίες.


Πηγή: ΥΠΠΟΑ , Αγγ. Κώττη, Έθνος, Έρρωσο