Και αυτός Αλέξανδρος είναι...

Με τον Ηφαιστίωνα συμβαίνει ό,τι και με τον Μέγα Αλέξανδρο, σε μια άλλη κλίμακα. Η προσωπικότητα και η δράση του κινούνται μεταξύ Ιστορίας και μυθολογίας.



Οι μαρτυρίες για τον θρυλικό εταίρο, που παραδίδονται από τους αρχαίους συγγραφείς (Αρριανός, Ψευδοκαλλισθένης, Κούρτιος Ρούφος, Τρώγος, Πλούταρχος, Διόδωρος Σικελιώτης), είναι από μόνες τους πρώτης τάξης ύλη για τη συγγραφή όχι μόνο ενός μυθιστορήματος. Συγκεντρωμένες όλες θα μπορούσαν να αποτελέσουν γλαφυρό λαϊκό ανάγνωσμα κατά το πρότυπο της «Φυλλάδας του Μεγαλέξανδρου». Με επεισόδια πικάντικα, όπως αυτά που σκηνοθετεί ο Όλιβερ Στόουν στον χολιγουντιανό Αλέξανδρο, όπου δίνει σεξουαλική σημασία στη λέξη «ερωμένος» (ο χαρακτηρισμός που χρησιμοποιεί ο Αρριανός για τη σχέση του Ηφαιστίωνα με τον Αλέξανδρο).

Αλλά και οι πληροφορίες που συνθέτουν το κλασικό ιστορικό πορτρέτο του αλεξανδρινού alter ego είναι εντυπωσιακές. Όπως η παροιμιώδης φράση «κι αυτός Αλέξανδρος είναι», που είπε ο ίδιος ο Αλέξανδρος, όταν η οικογένεια του βασιλιά της Περσίας, Δαρείου Γ' έπεφτε στα πόδια του στρατηγού, μη ξεχωρίζοντας ποιος από τους δύο είναι ο βασιλιάς.

Αριστοκρατικής καταγωγής

Γόνος αριστοκρατικής μακεδονικής οικογένειας (γεννήθηκε το 357 π.Χ. στην Πέλλα και πατέρας του ήταν ο Αμύντορας), μεγάλωσε και εκπαιδεύτηκε μαζί με τον μικρότερο κατά έναν χρόνο Αλέξανδρο, έχοντας δάσκαλο τον Αριστοτέλη. Το όνομά του αναφέρεται για πρώτη φορά κατά την απόβαση του μακεδονικού στρατού στη Μικρά Ασία (334 π.Χ.) και την έναρξη της αλεξανδρινής πορείας προς τη δόξα. Ο Αλέξανδρος εκεί θυσίασε στον τάφο του ομηρικού Αχιλλέα, ενώ ο Ηφαιστίωνας σε εκείνον του Πάτροκλου. Η σύζευξη αυτή θα τους ακολουθεί στα επόμενα χρόνια, σφραγίζοντας ύστερα από μία δεκαετία και τον αποχωρισμό τους (πέθαναν με διαφορά οκτώ μηνών).

Ψηφιδωτό με σκηνή κυνηγιού, όπου πρωταγωνιστούν ο Αλέξανδρος και ο Ηφαιστίωνας

Μερικοί νεότεροι ερευνητές βλέπουν στο δίδυμο αυτό την υλοποίηση της αριστοτελικής απόφανσης ότι ο φίλος είναι ένας δεύτερος εαυτός. Τη δυνατή φιλία ως «απόλυτο έρωτα». Ως κατάσταση, όχι ως συναίσθημα. Το συσχετίζουν, μάλιστα, αυτό με τον χαρακτηρισμό «φιλαλέξανδρος», που απέδιδε ο Αλέξανδρος στον Ηφαιστίωνα. Σε αντίθεση με τον άλλον εταίρο του-στρατηγό, τον Κρατερό, που ονόμαζε «φιλοβασιλέα».

Ο πρώτος ήταν αριστοτελικός φίλος προσωπικά του Αλέξανδρου, ο δεύτερος του βασιλιά, όπως απαιτεί η ιεραρχία. Λόγος ξαναγίνεται από τους ιστορικούς για αυτόν δύο χρόνια αργότερα, όταν αναλαμβάνει τη διοίκηση της Σιδώνας (Λίβανος). Την περίοδο που ο Μακεδόνας κατακτητής πορεύεται από την Τύρο στην Αίγυπτο, διοικεί τον στόλο, ενώ στα Γαυγάμηλα πολεμά επικεφαλής της έφιππης σωματοφυλακής του βασιλιά του. Εκεί, όπου γράφτηκε ουσιαστικά το τέλος της αρχαίας περσικής αυτοκρατορίας (331 π.Χ.), τραυματίζεται σοβαρά στον βραχίονα.

Μετά την περίφημη «συνωμοσία» του 330 π.Χ. και την εκτέλεση του Φιλώτα (αρχηγός των εταίρων), ο Αλέξανδρος τοποθετεί τον αδελφικό φίλο του, μαζί με τον Κλείτο, ως στρατηγούς της απόλυτης εμπιστοσύνης του, στη διοίκηση της μακεδονικής φρουράς. Αργότερα, μετά και την εξόντωση του Κλείτου από το χέρι του ίδιου του Αλέξανδρου (328 π.Χ.) θα αναδειχθεί ο μόνος «ίππαρχος» και δεύτερος τη τάξει μετά τον Αλέξανδρο. Εκτός από τη στρατιωτική δράση του στο σημερινό Αφγανιστάν και Πακιστάν, ανέλαβε κατά καιρούς και πολιτιστική με τον εποικισμό νέων πόλεων (αναφέρεται ως ιδρυτής μερικών από τις δεκάδες Αλεξάνδρειες στον αλεξανδρινό χώρο).

Παραλλήλως, κατά διαστήματα, έχει την κρίσιμη ευθύνη για τη διατροφή της στρατιάς και του πληθυσμού κατειλημμένων περιοχών.

Αν και οι ιστορικοί δεν αποδίδουν στον «ισάδελφο» του Αλέξανδρου ιδιαίτερες στρατηγικές ικανότητες, το γεγονός είναι ότι ανέλαβε και διεκπεραίωσε με επιτυχία πολλές και σημαντικές στρατιωτικές αποστολές. Επομένως, η ανάδειξή του ακόμη και σε χιλίαρχο (ανώτατο μακεδονικό αξίωμα - πρωθυπουργός θα λέγαμε σήμερα) δεν οφείλεται μόνο στην προσωπική σχέση με τον Μακεδόνα στρατηλάτη.

Ο Ηφαιστίωνας, περιγράφεται ως ένθερμος θιασώτης της αλεξανδρινής «ελληνοπερσικής πολιτικής της συγχώνευσης» (ένα είδος πολυπολιτισμικής συμβίωσης, όπως αποκλήθηκε ετεροχρονισμένα). Από την άποψη αυτή είναι χαρακτηριστικό ότι αυτός, απ' όλους τους άλλους επιφανείς εταίρους, επιλεγόταν να συνομιλεί για συμφωνίες με τους κατακτημένους ηγεμόνες. Αλλά και να νυμφευτεί στα Σούσα το 324 π.Χ. την Περσίδα Δρύπετη, τη μια κόρη του νεκρού Δαρείου. Την άλλη βασιλική κόρη (Στάτειρα) πήρε σύζυγό του ο Αλέξανδρος, ώστε τα παιδιά τους «να είναι ξαδέλφια». Ο θάνατος του Ηφαιστίωνα τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 324 π.Χ. στα Εκβάτανα, ύστερα από ολιγοήμερη ασθένεια, σε ηλικία 33 χρόνων, εκτός των άλλων θεωρείται και ως μια καίρια απώλεια για την αλεξανδρινή πολιτική της ελληνοπερσικής συγχώνευσης.

Ο θάνατος στα Εκβάτανα

Θρήνος για τον πιο ευγενή Μακεδόνα

Οι συνθήκες της απώλειας του Ηφαιστίωνα περιγράφονται με αρκετές λεπτομέρειες (πραγματικές και μυθιστορηματικές) από ελληνιστικές πηγές.

Τοιχογραφία του 16ου αιώνα στη Ρώμη για τους γάμους του Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη (πρώτη σύζυγο). Δεξιά στέκεται ο Ηφαιστίωνας κάνοντας μια δίβουλη χειρονομία.

Μετά τις μεγαλοπρεπείς γαμήλιες τελετές στα Σούσα, μαζί με τον Αλέξανδρο, εγκαταστάθηκαν στα φημισμένα για τον πλούτο τους Εκβάτανα (πρωτεύουσα της Μηδείας). Εκεί αρρώστησε ο Ηφαιστίωνας, αλλά φάνηκε να συνέρχεται ύστερα από μερικές μέρες. Ενώ γιορτάζονταν τα Διονύσια με θυσίες, αθλητικούς, μουσικούς και θεατρικούς αγώνες (3.000 καλλιτέχνες συνέρρευσαν στην πόλη από τον ελληνικό χώρο), παρουσία του Αλέξανδρου, φθάνει η είδηση για τον αιφνίδιο θάνατό του (σήμερα υποστηρίζεται από μερικούς ότι πέθανε από κρίση σκωληκοειδίτιδας). Ο Γ. Γκ. Ντρόιζεν (εμβληματικός βιογράφος του Αλέξανδρου), συνοψίζοντας τις βασικές ιστορικές πηγές, αφού αναφέρεται στις λαμπρές γιορτές, παραθέτει μια κλασική διήγηση για εκείνες τις στιγμές: «... και μόνο εκείνος (Αλέξανδρος) δεν είχε διάθεση. Αρρωστος ήταν ο Ηφαιστίωνας.

Ο πυρετός

Κι ό,τι κι αν έκανε με όλη του την τέχνη ο γιατρός Γλαύκος, δεν κατάφερνε να του ρίξει τον πυρετό που τον κατέτρωγε. Ο Αλέξανδρος, μη μπορώντας να λείπει από τις τελετές, αναγκαζόταν να αφήνει τον άρρωστο φίλο του... Την έβδομη μέρα, που είχαν τον αγώνα των παιδιών, βρισκόταν στο στάδιο τριγυρισμένος από πλήθη... όταν του μηνάν πως είναι άσκημα ο Ηφαιστίωνας! Τρέχει στ' ανάκτορα, φτάνει στο δωμάτιό του - και μόλις είχε πεθάνει! Το χέρι των θεών δεν μπορούσε βαρύτερα να χτυπήσει τον Αλέξανδρο.

Τρεις μέρες ήταν ριγμένος εκεί δίπλα στον αγαπημένο του νεκρό, κλαίγοντας ατελείωτα, κι άλλοτε σωπαίνοντας, δίχως να φάει, να πιει, αλλοπαρμένος από τον πόνο και τη θύμηση...

Σωπάσανε οι γιορτές. Στρατός και λαός έκλαιγαν τον πιο ευγενή Μακεδόνα. Κι οι μάγοι σβήσαν την ιερή φλόγα στους ναούς, σαν βασιλιάς να 'χε πεθάνει...».

Για να υπογραμμιστούν η έκταση και το βάθος της θλίψης παραδίδονται πολλές απίθανες και υπερβολικές διηγήσεις.

Πομπώδης τελετή

Στην «πυρά της Βαβυλώνος» μετά τον αφηρωισμό

Ο θάνατος του Ηφαιστίωνα είναι συνυφασμένος με ένα από τα πιο διάσημα ταφικά οικοδομήματα της αρχαιότητας. Γνωστό ως «πυρά της Βαβυλώνος».

Η σορός μεταφέρθηκε, με βασιλικές τιμές, από τον Περδίκκα (διαδέχτηκε τον Ηφαιστίωνα) στη Βαβυλώνα. Εκεί σύμφωνα με τις πηγές ο Αλέξανδρος ανέθεσε στον πιο μεγαλόπνοο αρχιτέκτονα της εποχής, τον Δεινοκράτη (αναφέρεται και με αρκετά άλλα ονόματα και είναι ο ίδιος στον οποίο αποδίδεται σήμερα ο σχεδιασμός του τύμβου Καστά από τους ανασκαφείς στην Αμφίπολη), να ανεγείρει στη Βαβυλώνα (προοριζόταν για πρωτεύουσα του κράτους του) ανεπανάληπτο μνημείο. Η περιγραφή του Διόδωρου για το εκπληκτικό πολυώροφο οικοδόμημα έχει αποτυπωθεί σε μεταγενέστερα θαυμαστά σχέδια, ενώ ο Ρωμαίος ιστορικός Κουίντος Κούρτιος Ρούφος προσθέτει: «Πρόσταξε (ο Αλέξανδρος) να γκρεμίσουν ένα μέρος από τα τείχη της Βαβυλώνας και στο σημείο εκείνο να ανεγείρουν το πενταώροφο -έφθανε τα 200 πόδια ύψος- πολυτελέστατο οικοδόμημα για την πυρά του Ηφαιστίωνα...

Οικοδόμημα από χρυσάφι

Αυτό το πρωτοφανές οικοδόμημα αστραποβολούσε στο χρυσάφι, ήταν στολισμένο με πορφύρα και αγάλματα και εικόνες και πάνω στην κορυφή του στεκόταν σειρήνες από όπου αντηχούσαν οι επικήδειοι θρήνοι».

Μετά την τελετή καύσης του νεκρού, όπως συνήθιζαν οι Μακεδόνες, τις θυσίες που παρέπεμπαν, αν δεν ξεπερνούσαν την επικήδεια τελετή, που οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμήν του Πατρόκλου στην Ιλιάδα, ο Αλέξανδρος προσέφερε σπονδές στον αφηρωισμένο σύντροφό του.

Δείγματα της λατρείας του Ηφαιστίωνα με την ιδιότητα του ήρωα και «ισόθεου» έχουν εντοπιστεί στη Μακεδονία και στον ευρύτερο αλεξανδρινό χώρο.

Πηγή: Έθνος